Itinerarium – Reisesegen und Gebete für Reisende

Abstract

Podróżowanie i pielgrzymowanie nie jest zjawiskiem typowym tylko dla chrześcijaństwa. Zarówno świat grecki jak i judaizm zna ten fenomen. Chrześcijanie szybko stali się pielgrzymami, gdy w początkach odwiedzali miejsca działalności i pobytu Jezusa na ziemi. Z czasem dochodziły do nich inne miejsca pielgrzymkowe na świecie, a Kościół uważał tę formę pobożności nie tylko za słuszną, ale ją przez wieki promował. Kościół pamiętał o podróżujących i pielgrzymach podczas Mszy św. (od VIII w. znane są pisemne świadectwa w sakramentarzach, a później w mszałach) i udzielał im błogosławieństwa (od X w. pojawiły się obrzędy przed i po podróży w pontyfikałach, a od XII w. w rytuałach). W niniejszym artykule postawiono pytanie: Czy obok modlitw dla biskupów i prałatów oraz dla niższego kleru (kapłanów i zakonników) – zwane Itinerarium – pojawiły się także teksty modlitw przed lub po podróży dla osób świeckich? W XIII w. biskup Wilhelm Durandus umieścił w swoim pontyfikale zestaw modlitw i tekstów przed podróżą dla biskupów. W ten sposób pomyślał o wyższym klerze. Natomiast dla niższego kleru nie było jeszcze takich tekstów. Dopiero brewiarz trydencki (Breviarium Romanum 1568) w dodatku umieścił Itinerarium, zestaw modlitw i tekstów przed podróżą dla kapłanów i zakonników. Teksty te zostały skopiowane ze wspomnianego pontyfikału z niewielkimi zmianami. Bardzo interesujący jest fakt, że dla mniszek udających się w podróż i po ich powrocie także były teksty do dyspozycji (z formami żeńskimi). Przykładem może posłużyć Collectarius cisterciensis z Opactwa w Lichtenthal. Odpowiednie teksty dla osób świeckich można również znaleźć w modlitewnikach (Stundenbücher) w odróżnieniu do brewiarzy (breviaria), które stanowią zbiory różnych tekstów po łacinie, ale także w językach ojczystych. Książę Jean de Berry (1340–1416) polecił wykonanie sześciu modlitewników. W dwóch z nich na końcu znajdują się omawiane teksty. Zarówno „Les Pettites Heures“ (ok. 1380), jak i Les „Belles Heures“ (ok. 1408) posiadają ten sam obrzęd przed podróżą.Traveling and pilgrimage is not a phenomenon typical only of Christianity. Both the Greek and Judaism are familiar with this phenomenon. Christians quickly became pilgrims when in the early days they visited the places of Jesus’ activity and being on earth. With time they were joined by other places of pilgrimage around the world, and the Church considered this form of devotion not only for right, but it was promoted for centuries. The Church remembered travelers and pilgrims during the Mass (since the 8th century there are written testimonies in sacramentaries and later in missals and gave them blessings (since the 10th century there appeared pre- and post-travel rites in pontificals, and from the 12th century in rituals). This article asks the question: in addition to prayers for bishops and prelates and for the lower clergy (priests and monks) – called Itinerarium – also appeared texts of prayers before or after a journey for the laity? In the 13th century, Bishop Wilhelm Durandus included in his pontifical a set of prayers and texts before travel for bishops. In this way he thought of the higher clergy. However, for the lower clergy there were no such texts. It was not until the Tridentine Breviary (Breviarium Romanum 1568) that the Itinerarium, a set of prayers and texts before the journey for priests and monks, was included in the addition. These texts were copied from the above mentioned pontifical with minor changes. It is very interesting to note that for the nuns going on the journey and upon their return there were also texts available (with feminine forms). An example can be Collectarius cisterciensis from the Lichtenthal Abbey. Suitable texts for the laity can also be found in the prayer books (Stundenbücher) as opposed to breviaries (breviaria), which are collections of various texts in latin, but also in their native languages. Prince Jean de Berry (1340–1416) recommended the making of six prayer books. Two of them include the texts. Both “Les Petites Heures” (ca. 1380) and Les “Belles Heures” (ca.1408) have the same pre-travel ritual.