Die philosophischen und theologischen Grundlagen des Konziliarismus in Polen

Abstract

O koncyliaryzmie w Polsce pisano wiele. Prace autorów polskich na ten temat są dobrze znane. Mniej znane są artykuły i książki autorów obcych, zwłaszcza amerykańskiego profesora P. W. Knolla i niemieckiego docenta T. Wünscha. Ale i w tych opracowaniach nie zajęto się obszerniej sprawą filozoficznych i teologicznych podstaw koncyliaryzmu w Polsce. W tym artykule akcent postawiono bardziej na podstawy filozoficzne niż teologiczne. Charakterystyczną cechą Europy klasycznego średniowiecza był uniwersalizm, w którym prawie wszyscy ludzie wyznawali chrześcijański pogląd na świat, uznawali papiestwo i ponadpaństwowe cesarstwo, przyjmowali łacińską kulturę i dosyć jednolity system szkolny. W XIV wieku na miejsce uniwersalizmu zaczął coraz bardziej wdzierać się indywidualizm, którego idee wnet ujawniły się w życiu umysłowym, społecznym, państwowym a nawet i kościelnym. W filozofii pojawił się nominalizm, konceptualizm i terminizm. W teologii zaś doszedł do głosu oparty w wielkiej mierze na podstawach platońskich względnie neoplatońskich augustynizm nominalizujący w ujęciu okhamizmu i gregoiyzmu. Gdy w 1378 roku wybuchła wielka schyzma zachodnia, to właśnie paryscy przedstawiciele tych prądów doktrynalnych opracowali pierwszą koherentną teorię koncyliaryzmu, którą chcieli uleczyć różnorakie bolączki owych czasów. Gdy Uniwersytet Paryski poddał się obediencji awiniońskiej, to opuściło go wielu wybitnych filozofów i teologów. Uczelnia schizmatycka nie mogła bowiem dalej być wzorem dla zachodniego chrześcijaństwa. Nie mógł tej roli spełniać Uniwersytet Praski, na którym pojawiły się reformatorskie dążenia o charakterze moralizatorskim i na który zaczęły wdzierać się idee wyklifizmu. Wobec tego rzymski papież Bonifacy IX, dając w 1397 roku zgodę na założenie wydziału teologii w Krakowie, zaproponował jednocześnie kanclerską strukturę uniwersytetu. W ten sposób miało nastąpić przeniesienie nauczania teologii z Zachodu na wschodnie rubieże Europy, do wielkiego królestwa Polski Jagiellonów, która w tych trudnych i przełomowych czasach pozostawała wierna Rzymowi. Na uniwersytecie fundacji Jagiellońskiej po kilkunastu latach pojawiła się tak w filozofii jak i w teologii wspólna droga (via communis), która opierała się na umiarkowanym burydanizmie i której cechą chrakterystyczną był metodologiczny krytycyzm, teoriopoznawczy terminizm, subiektywizm, reizm, naturalizm i praktycyzm. Na tych podstawach wybitni krakowscy filozofowie, teolodzy i prawnicy, z których na uwagę zasługuje Benedykt Hesse, Wawrzyniec z Raciborza, Jakub z Paradyża, Jan Elgot i Tomasz ze Strzempina, opracowali własną teorię koncyliaryzmu, w której uwzględniono nie tylko prawo pozytywne i boskie, lecz także prawo naturalne.