Ateizm praktyczny czy a-teizm metodologiczny? Problem Boga w dziele Bycie i czas Martina Heideggera

Abstract

In his famous work from 1927, Being and time, Martin Heidegger remains noticeably silent on the subject of God. His silence may be interpreted as a form of atheism, more methodological than dogmatic, which excludes the question of God from the methods of phenomenology. The fundamental ontology, which Heidegger wanted to expand upon in Being and Time, is based upon a theological distinction between Being and God. Although his atheism must be classified as being of a methodological nature, the events which occurred following the publication of Being and Time can be accounted for, to some extent, by the view held by Catholic theologians, that Heidegger was a philosopher who denied God’s existence. He had accepted Nietzsche’s diagnosis that God was dead and had developed a vision for the intellectual renewal of mankind based on the ideology of National Socialism. Catholic theology initially considered his work to be a crude argument in favour of atheism. Only later was a more positive assessment of his philosophical work generally accepted.

In seinem berühmten Werk Sein und Zeit aus dem Jahr 1927 schweigt Martin Heidegger über Gott in bemerkenswerter Weise. Sein Schweigen ist als Ausdruck eines „Atheismus“ zu deuten, der jedoch kein „dogmatischer“, sondern vielmehr ein „methodischer“ Atheismus ist, der die Frage nach Gott aus der phänomenologischen Methode ausklammert. Der Fundamenthaltontologie, die Heidegger in Sein und Zeit entfalten wollte, liegt eine „theologische Unterscheidung“ zwischen dem Sein und Gott zugrunde. Obwohl sein „Atheismus“ als methodologisch charakterisiert werden muss, erklären die Ereignisse kurz nach der Veröffentlichung von Sein und Zeit dennoch zum Teil die vor allem von katholischen Theologen vertretene Auffassung, wonach Heidegger ein Philosoph gewesen ist, der das Dasein Gottes geleugnet hat. Er akzeptierte nämlich die Diagnose Nietzsches vom „Tod Gottes“ und entwickelte die Vision einer geistlichen Erneuerung des Menschen auf der Grundlage der Ideologie des Nationalsozialismus. Die ersten Reaktionen der katholischen Theologie sahen in seinem Werk ein Plädoyer für einen vulgären Atheismus. Erst später setzte sich eine positive Bewertung seiner Philosophie durch.

W niniejszym artykule podjęliśmy problem specyficznego rozumienia ateizmu w dziele Martina Heideggera Bycie i czas. „Ateizm” ów należy określić jako metodologiczne powstrzymanie się filozofa fenomenologa od sądu na temat Boga. Zasadnicza odpowiedź została zarysowana w czterech punktach. W punkcie pierwszym ukazaliśmy a) katolicyzm jako „wiarę pochodzenia” filozofa, z którą on jednak b) zrywa, a do reprezentującej ją c) kościelnej instytucji czuje głęboką niechęć. W punkcie drugim zatrzymaliśmy się nad treścią Bycia i czasu, ukazując najpierw, a) że problem Boga nie jest tam w żaden sposób poruszany. Wyjaśniliśmy to, b) tłumacząc Heideggera zamiar napisania ontologii fundamentalnej. Poprawną diagnozą tzw. ateizmu Heideggera jest określenie go jako c) ateizmu metodologicznego. Filozof poprzez zastosowanie d) „teologicznej różnicy” między byciem a Bogiem chce uniknąć e) niebezpieczeństwa urzeczowienia Boga. W trzecim punkcie zatrzymaliśmy się nad wydarzeniami, które krótko po publikacji Bycia i czasu mogły utrwalić sąd, że Heidegger to jednak filozof negujący Boga. Heidegger a) podjął bowiem diagnozę Nietzschego o „nieżyjącym Bogu chrześcijan” i b) związał swe nadzieje na duchową odnowę człowieka z ideologią narodowego socjalizmu. W ostatnim, czwartym punkcie przedstawiliśmy pierwsze reakcje teologii katolickiej na dzieło Heideggera. Najpierw ukazaliśmy, że a) był on odbierany jako propagator potocznie rozumianego ateizmu, następnie zasygnalizowaliśmy b) późniejsze, już pozytywne podejście katolickich myślicieli do Bycia i czasu.