The contribution of the apophatic dimension of Orthodox theology to contemporary ecumenism

Abstract

Jedną z cech charakterystycznych dla teologii prawosławnej jest apofatyzm. Próbę przybliżenia, czym on jest i z czego wynika, autor podjął we wstępie niniejszego artykułu. Następnie sam Bóg został ukazany na podstawie świadectwa biblijnego jako źródło wszelkiego istnienia i najdoskonalsza rzeczywistość osobowa. Było to niezbędne wprowadzenie do przedstawienia dwóch rodzajów wiedzy o Bogu: katafatycznej (racjonalnej, mówiącej w sposób twierdzący, kim jest Bóg) i apofatycznej (negatywnej, mówiącej o Bogu w przeczeniach). Wiedza o charakterze apofatycznym jest pomocna w procesie stopniowego przechodzenia od spekulacji do kontemplacji, od wiedzy o Bogu do egzystencjalnego doświadczenia misterium Boga. W zasadniczej części artykułu wskazano konkretne przykłady prawosławnego apofatyzmu dla współczesnych wysiłków chrześcijan i Kościołów w dążeniu do jedności. Największą wartością apofatyzmu jest to, że chroni przed abstrakcyjnymi i czysto intelektualnymi koncepcjami Boga, wskazując na egzystencjalny charakter chrześcijańskiej teologii. Potwierdza to fakt, że dogmaty są wyrażone bardziej językiem poezji i obrazów niż czysto logicznymi pojęciami, a nasza wiedza o Bogu jest doświaczeniem swoistej niewiedzy i próbą partycypacji w rzeczywistości, której się nie da ogarnąć. Prawosławni podkreślają apofatyczny charakter Boskiej Liturgii. Ich zdaniem język poezji i przypowieści jest bardziej właściwy do głoszenia Słowa Bożego niż jakikolwiek system racjonalnej filozofii. Boża prawda, aby zachować swój boski charakter, potrzebuje kategorii apofatycznych. W zakończeniu autor przywołuje dwie idee, które miały decydujący wpływ na rozumienie apofatyzmu w rozwoju chrześcijaństwa, a mianowicie ideę ekstasis i rozróżnienie na istotę i energie w Bogu. Wielkim wkładem Ojców Kościoła było potraktowanie zagadnienia prawdy i wiedzy w oderwaniu od teorii i ontologii filozofii greckiej i powiązanie go z miłością i wspólnotą (gr. koinonia).