Racjonalnie o nieracjonalnym. Filozoficzne aspekty nauki o wróżbiarstwie i magii św. Tomasza z Akwinu

Abstract

Jan Paweł II w encyklice Fides et ratio wskazał na św. Tomasza z Akwinu jako na „mistrza sztuki myślenia”, podkreślając jego umiejętność godzenia wiary i rozumu. Ogromną zasługą Akwinaty pozostaje z całą pewnością udoskonalenie odziedziczonego po Arystotelesie filozoficznego instrumentarium oraz wykorzystanie go w procesie racjonalizacji prawd objawionych. Instrumentarium to posłużyło św. Tomaszowi również w podjętej przezeń z powodzeniem próbie zmierzenia się z zagadnieniami tak nieracjonalnymi, jak magia i wróżbiarstwo. Akwinata odwołuje się w niej do filozoficznych koncepcji przyczynowości sprawczej, intelektualnej i zmysłowej części ludzkiej duszy oraz znaku, pojętego jako materialny pośrednik w procesie komunikacji. Wykorzystanie tych koncepcji pozwoliło św. Tomaszowi odnieść się w sposób racjonalny do szeregu problemów związanych z wróżbiarstwem i magią, takich jak: na ile przepowiadanie przyszłości znajduje swoje racjonalne uzasadnienie, dlaczego wpływ ciał niebieskich nie może determinować ludzkiego losu, czy też skąd pochodzi skuteczność działania mistrzów magii.

In his encyclical Fides et Ratio, John Paul II mentioned St. Thomas Aquinas as a “master of the art of thinking,” emphasizing his ability to reconcile faith and reason. Undoubtedly, Aquinas’ great merit is the perfecting of the philosophical tools inherited from Aristotle and their application in the process of rationalizing revealed truths. St. Thomas also made use of these tools in his successful attempt to address themes as irrational as magic and divination. Aquinas refers to the philosophical concept of efficient causality, the intellectual and sensory part of the human soul, and the sign understood as a material mediator in the process of communication. The use of these concepts allowed St. Thomas to take up rationally a number of questions related to fortune-telling and magic, such as the extent to which it is possible to justify fortune-telling rationally, why the influence of celestial bodies cannot determine human fate, or what it is that makes the activity of magicians effective.