Die Bedeutung des Bekenntnis-Bezuges im katholisch-lutherischen Dialog

Abstract

Na tle dotychczasowych uzgodnień dialogu katolicko-luterańskiego Autor analizuje znaczenie konfesyjnych wyznań wiary dla osiąganych porozumień doktrynalnych. To odniesienie wspólnych uzgodnień do kościelnych wyznań wiary nie jest bezproblemowe, gdyż konfesyjne wyznania świadczyły i świadczą raczej o dokonanym podziale, aniżeli o wspólnocie. Dla strony katolickiej korzystanie w dokumentach dialogu katolicko-luterańskiego ze sformułowań luterańskich ksiąg wyznaniowych oznacza – zdaniem Autora – przewartościowanie spojrzenia na reformację. Wynika to przede wszystkim z dokonanej w teologii katolickiej zmiany obrazu Lutra. W znaczący sposób przyczynił się do tego J. Lortz, który jako pierwszy z katolickich teologów określił Lutra, mając na uwadze jego wcześniejszy okres życia (tzw. „młody” Luter), jako człowieka religijnego i dysponującego niezwykłą siłą wewnętrzną. Tę pozytywną ocenę Lortz nie odnosił ju ż do Lutra późniejszego okresu. Według Lortza, w tym okresie jest on zaprzeczeniem swej przeszłości, gdyż zatracił wcześniejszą świeżość wiary, popadł w zbytnią pewność siebie i nienawiść do Kościoła rzymskiego. Negatywnie oceniał Lortz także Konfesję Augsburską i ewangelickie rozumienie istoty Kościoła, zarzucając im zbytni subiektywizm i niedogmatyczną postawę wiary, co dystansuje je od ujęcia starożytnego Kościoła. Szersze stanowisko niż Lortz zajmują obecnie przedstawiciele strony katolickiej, uczestniczącej w dwustronnym dialogu doktrynalnym. Poszukując dróg uzgodnienia wiary, za punkt wyjścia często obierają właśnie sformułowania wiary, które przyjmuje Kościół luterański w swych księgach wyznaniowych. Taki sposób postępowania oznacza także akceptację duchowej rzeczywistości Kościoła luterańskiego ze strony katolików. Potwierdzenie słuszności takiego stanowiska wyraził w 1977 r. J. Ratzinger, który w wykładzie dotyczącym przyszłości ekumenizmu zwracał uwagę, że ruch ten zmierza do jedności i wspólnoty Kościołów, a nie tylko pojedynczych chrześcijan. Katolicy nie mogą zatem oczekiwać rozwiązania się innych Kościołów, ale muszą szukać jedności w odniesieniu do treści wiary, wyrażonej w księgach wyznaniowych. Mimo zgłaszanych nieraz ze strony pojedynczych teologów katolickich sprzeciwów wobec pozytywnego przewartościowania oceny reformacji, fakt nowej oceny znalazł także kościelne potwierdzenie. W 1980 r. zarówno niemiecki episkopat w liście pasterskim, jak i papież Jan Paweł II w swym przemówieniu w Moguncji stwierdzili, że Konfesja Augsburska, jedna z najważniejszych ksiąg wyznaniowych luteranizmu, jest świadectwem wspólnej wiary. W drugiej części artykułu Autor zauważa, że także dla luterańskiej strony odniesienie dialogu katolicko-luterańskiego do sformułowań wiary wyjętych z ksiąg wyznaniowych nie jest zupełnie bezproblemowe. Związane jest to z istnieniem wielu nurtów w łonie samego luteranizmu. Zdaniem Autora, to zróżnicowanie znajduje swe odbicie zarówno w dyskusji dotyczącej recepcji Wspólnej Deklaracji na temat usprawiedliwienia, jak również w aktualnej dyskusji na temat struktury Kościoła Ewangelickiego w Niemczech (EKD). W pierwszym przypadku można było obserwować zróżnicowane podejście strony luterańskiej do ustaleń Deklaracji, począwszy od jej akceptacji, aż do całkowitej negacji, jako zdrady założeń i intencji reformacji. Szczególnego znaczenia nabrało tu wotum 141 profesorów teologii ewangelickiej, negujących stwierdzane przez Deklarację osiągnięcie konsensusu w podstawowych prawdach, mimo iż wcześniej niektóre gremia kościelne jednogłośnie opowiedziały się za przyjęciem i podpisaniem Deklaracji. Według Autora, ów dysonans potwierdza, że luterańskie księgi wyznaniowe nie wyrażają już żadnej pozytywnej tożsamości, a określają jedynie tożsamość negatywną, tzn. pełnią jedynie funkcję pomocniczą, służącą do podkreślenia swej odrębności wobec katolicyzmu. Zróżnicowane podejście do znaczenia ksiąg wyznaniowych ujawnia się także w dyskusji nad przyszłością struktury Kościołów ewangelickich w Niemczech. Miarą braku jedności jest wielość zrzeszeń Kościołów, a także istniejące rozbieżności w podejściu do propozycji reform strukturalnych owych zrzeszeń Kościołów ewangelickich. Tłem tych rozbieżności są różnice w ocenie znaczenia wiążącej mocy rożnych wyznań wiary dla Kościołów krajowych i Kościołów zrzeszonych w EKD. Jak się okazuje, sformułowane wyznania wiary nie stanowią formuły zgody dla Kościołów ewangelickich, lecz często czynnik podziału, zwłaszcza pomiędzy Kościołami luterańskimi i reformowanymi. W ostatniej części Autor pragnie odpowiedzieć na pytanie o możliwość pojednania różnych wyznań wiary, zwłaszcza w kontekście zawartych w nich potępieniach strony przeciwnej. Pozytywnym przykładem takiej możliwości jest dokument Lehrverurteilungen – kirchentrennend? ekumenicznej grupy roboczej ewangelickich i katolickich teologów w Niemczech. W dokumencie tym wyrażono pogląd, że potępienia zawarte w konfesyjnych wyznaniach wiary nie dotyczą dzisiejszego partnera. Stwierdzono także, że zawarte tam nieraz przeciwstawne poglądy nie są przeciwieństwami w istocie rzeczy, lecz jedynie wyrazem innego języka teologicznego lub form myślenia. Potępienia dotyczą zaś często poglądów, które nie odpowiadają w rzeczywistości poglądom strony przeciwnej, lecz są jedynie ich językowym skrajnym przeformułowaniem. W tym duchu wypowiedziała się również Komisja Dialogu katolicko-luterańskiego na forum światowym w dokumencie Jedność przed nami (nr 68). Podsumowując, Autor stwierdza, że dla dialogu katolicko-luterańskiego kwestia tożsamości wyznaniowej ma decydujące znaczenie. Otwartej i pozytywnie określonej tożsamości wyznaniowej domaga się model pojednanej różnorodności. Należy rozróżniać pomiędzy sformułowaniami skrajnymi oraz teologii szkolnej a sformułowaniami kościelnych wyznań. Wśród nich zaś należy zachować wewnętrzną hierarchię ważności poszczególnych elementów składowych.