Moses Mendelssohn a judaizm i kultura żydowska

Abstract

Druga połowa XVIII wieku przyniosła istotną zmianę w dziejach Żydów i ich religii – judaizmu. Nowe elity żydowskie, pod wpływem europejskich prądów oświeceniowych, zaczęły kwestionować paradygmaty żydowskiego życia religijnego i społecznego, eksponując takie wartości jak: tolerancja, równouprawnienie i wolność religijna. Dążono do obywatelskiego zrównania praw Żydów oraz odrzucenia tradycji ukształtowanej przez judaizm rabiniczny. Do głosu doszły także nurty racjonalistyczne. Tendencje te dały początek nowej kulturze żydowskiej zwanej haskalą, która w początkowej fazie znalazła swe centrum w Berlinie, a za jej prekursora i lidera uznano Mosesa Mendelssohna, wybitnego filozofa żydowskiego doby oświecenia okresu „pre-Kantowskiego”, zwanego „żydowskim Sokratesem”. Na jego stosunek do judaizmu i kultury żydowskiej miała wpływ (1) zdobyta w młodości formacja religijna i intelektualna, (2) presja otoczenia domagającego się zmiany modelu kształcenia językowego Żydów i wewnętrzna tego potrzeba, (3) chęć dążenia do zachowania żydowskiej tożsamości religijnej przez reinterpretację tradycji za pomocą narzędzi filozofii oświeceniowej. Autorzy artykułu opisują te trzy czynniki, charakteryzując w ten sposób początkową fazę haskali żydowskiej.

The second half of the eighteenth century brought a significant change in the history of the Jews and their religion – Judaism. The new Jewish elite, influenced by European currents of the Enlightenment, began to question the paradigms of Jewish religious and social life, exposing values such as tolerance, equality and religious freedom. They sought to equate civil rights of Jews and rejection of tradition shaped by rabbinic Judaism. They came to the fore as the rationalist currents. These trends have given rise to a new culture called the Jewish Haskalah, which in the initial phase found its center in Berlin, and for its forerunner and leader was Moses Mendelssohn, the famous Jewish philosopher of the Enlightenment period “pre-Kantian” called “Jewish Socrates.” On his relationship to Judaism and Jewish culture have an impact: (1) acquired in his youth, religious formation and intellectual, (2) peer pressure, demanding a paradigm shift in education language of the Jews and the inner of this need, (3) the desire to strive to maintain a Jewish religious identity through reinterpretation tradition of using tools Enlightenment philosophy. The authors of article describe these three factors, characterizing thus the initial phase of the Jewish Haskalah.