Prowidencja ludzka w państwie i prawie

Abstract

Prowidencja ludzka dotyczy przewidywania i zastosowania skutecznych i moralnie godziwych środków, jakie są niezbędne dla realizacji przez człowieka przyjętego uprzednio celu działania. Jednym z fundamentalnych jej wymiarów jest sfera życia społecznego, w której działającym podmiotem są rządzący. W sferze tej cele, które sobie stawiają, mogą służyć lub sprzeciwiać się rzeczywistemu dobru człowieka, jakim jest rozwój jego osobowych dyspozycji i dzięki temu osiągnięcie ostatecznego celu życia. Wpływ na możliwość realizacji prowidencji w wymiarze osobowym, ale również rodzinnym czy narodowym ma koncepcja celu życia społecznego. Filozofia klasyczna, której zręby położyli Platon i Arystoteles wskazuje, że cel życia społecznego musi być ostatecznie zgodny z dobrem jednostki, pojmowanym w wymiarze osobowym, a nazywanym dobrem wspólnym. Społeczność bowiem jako byt niesubstancjalny nie ma od strony bytowej jakiegoś odrębnego celu od celu osób, które ją tworzą. Na kanwie myśli nowożytnej, której prekursorami byli M. Macchiavelli i T. Hobbes zrodziła się natomiast koncepcja, w myśl której celem działań społecznych jest dobro państwa, a dla realizacji celu rządzący mogą posługiwać się dowolnie obranymi środkami bez konieczności liczenia się z autentycznym dobrem społeczności. Dla prowidencji ludzkiej miało to istotne znaczenie, gdyż naruszyło fundamentalny cel działania. A to właśnie w świetle celu przewidywane są i stosowane wszystkie środki. Ponadto polityka uwolniona została od odpowiedzialności moralnej. Środkami, przy pomocy których władza może realizować prowidencję w wymiarze społecznym, są: prawo stanowione, siła oraz autorytet związany ze sprawiedliwymi rządami. Prawo stanowione musi respektować normy wynikające z prawa naturalnego, stosowanie siły musi być usprawiedliwione respektem dla prawa i moralną słusznością, a nie tylko faktem jej posiadania, z kolei autorytet władzy opierać się musi nie na przemocy względem jednostki i wynikającym stąd strachem, lecz z moralnej akceptacji legalnej władzy, skupionej na realizacji dobra wspólnego. Tylko tak uformowane życie społeczne stwarza człowiekowi odpowiednie warunki dla realizacji swojej autoprowidencji, a więc dla życia prawdziwie ludzkiego. Trzeba jednak mieć na uwadze to, że dobrze urządzone państwo podobnie zresztą jak państwo złe nie determinuje całkowicie życia ludzkiego. To człowiek, wykorzystując dobro wynikające z właściwego ukształtowania struktury społecznej musi odczytać cel swojego istnienia i chcieć go zrealizować także przy pomocy tego, co oferuje mu społeczność.