Analecta Cracoviensia, 1995, T. 27

Stały URI dla kolekcjihttps://theo-logos.pl/handle/123456789/7488

Przeglądaj

Teraz wyświetlane 1 - 20 z 65

Archaizmy językowe w modlitwach codziennych
Kucała, Marian (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
In contemporary prayers such as Ojcze nasz (Our Father), Zdrowaś Mario (Hail Mary) and Wierzę w Boga (I believe in God) one can find various kinds of archaisms. Some are easily seen, others are hidden partially or completely. Almost everyone knows th at the form Maryja is older than Maria and all understand the meaning of któryś jest w niebie (who art in heaven), zdrowaś (hail), winowajca (who trespass against us), niewiasta (woman) or even the old form pokuszenie (temptation). But very few people realise that there is an archaic e in the word królestwo (kingdom) — the new form would be królostwo — and mater Dei would be translated nowadays as matka Boga (mother of God) and not matka Boża. The old form blogoslawion (blessed), umęczon (suffered), ukrzyżowan (crucified), pogrzebion (buried) are considered mistakenly short forms of błogosławiony, umęczony, ukrzyżowany, pogrzebiony. Owoc żywota Twojego (the fruit of thy womb) is understood nowadays as owoc Twojego życia (the fruit of thy life) and not łona (womb *ventris’). Even specialists do not perceive anything archaic in the phrase przyjdzie sądzić żywych i umarłych (he shall come to judge the living and the dead). And still, this is an old supinum construction where żywych i umarłych is forms of genitive. After the masculine personal gender had come into being in the Middle Polish these forms were considered accusative. The construction did not change but because of the language change it was not archaic any longer. Many archaisms have been preserved in common prayers because they are often repeated and the Church has not considered them necessary to be changed.
Archiwum kapitulne na Wawelu pod zarządem ks. Jana Fijałka
Urban, Jacek (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
Badania nad modelem rodziny
Zając, Kazimierz (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
Demometric analysis of the model of the family is discussed in the paper. The data has been taken from the records of St. Margaret Parish (Roman Catholic) in Trzciana, covering the years 1924—1988. Initially 120 married couples were considered, but finally 100 had been selected — those in which a wife lived at least 50 years, without being a widow in the meantime. Demometric model has been estimated, explaining the relation between number of children in the family and the ages of mother and father. The next one explains the relation between parents age and birth order. Protogenetic and intergenetic intervals have also been considered. Results are close to those obtained by R. Pressât. Analysed relations are consistent with general regularities observed in demographic processes.
Biografia w historii teologii. Studium metodologiczne
Ozorowski, Edward (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
Daniel Kałaj — ein Vorläufer des Ökunenismus
Tazbir, Janusz (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
Daniel Kalaj wywodził się z zamożnej rodziny węgierskiej, osiadłej od schyłku XVI stulecia w Krakowie. Urodzony w początkach następnego wieku, po studiach w Bremie oraz we Franeker, przez wiele lat (1653—1670) był pastorem kalwińskim w Szczepanowicach nad Dunajcem, należących do jego współwyznawców Chrząstowskich. Skazany przez trybunał koronny (1670) na karę śmierci m.in. za rzekome szerzenie arianizmu, szukał schronienia najpierw w Gdańsku, a następnie (od 1676 r.) na Litwie. Ze względów na ciążący na nim wyrok przybrał nazwisko Daniela z Kaławy Mikołajewskiego. Od 1679 r. aż do śmierci (1691) był superintendentem Kościoła reformowanego na Żmudzi. Jego działalność pisarska (parę druczków wysławiających tryumfy wojskowe Jana Sobieskiego) przeszłaby bez większego echa, gdyby Kalaj nie ogłosił Rozmowy przyjacielskiej ministra ewangelickiego z księdzem katolickim (1671). W traktacie tym dowodził, że zarówno katolicyzm jak protestantyzm należą w gruncie rzeczy do jednego Kościoła chrześcijańskiego. Ważniejsze są tu bowiem zbieżności w dziedzinie etyki oraz podstawowych prawd wiary aniżeli mało istotne różnice obrzędowe. Dysputy religijne winny się toczyć w atmosferze pełnej wolności sumienia i słowa. Umożliwia ona swobodne ścieranie się opinii i poglądów. Natomiast fanatyzm wyznaniowy i nietolerancja przynoszą — zdaniem Kałaja — szkodę nie tylko jednostkom ale i samemu Kościołowi, który jałowieje i staje się niezdolny do wypełniania swoich podstawowych zadań. Zacietrzewienie religijne wiedzie także do zguby państwa, czego przykładem mogą być losy Węgier. Aktualność poglądów Daniela Kałaja sprawiła, że w naszym stuleciu trafił on do paru zarysów dziejów polskiego protestantyzmu, a fragmenty Rozmowy przyjacielskiej znalazły się w antologii myśli polskiej XVII wieku.
Dekonstrukcjonistyczna koncepcja poznania a wielkie kwestie filozofii
Życiński, Józef (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
The paper contains critical assessment of basic philosophical tenets proposed by Daniel C. Dennett in his famous book Consciousness Explained. The author examines Dennett's philosophical proposals in the context of the so called „postmodern” critique of classical philosophy; he points out how Dennett 's critique of the Cartesian theory of human mind was inspired by deconstructivist principles developed by supporters of Jacques Derrida and Jean-Francois Lyotard. Both deep internal inconsistencies and anti-intellectural consequences are shown in interpretive schemes adopted by Dennett.
Denomination, Informativprocess und Konfirmationsverfahren bei Weihbischöfen am Beispiel von Matthias Starek (1681-1708)
Jürgensmeier, Friedhelm (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
Autor artykułu omawia przebieg załatwiania formalności, związanych z objęciem fiinkcji biskupa pomocniczego w Kościele państwowym (Reichkirche). Proces poprzedzający zatwierdzenie takiego biskupa przebiegał w trzech etapach. W pierwszym etapie, polegającym na wskazaniu kandydata, miało miejsce wręczenie mu przez arcybiskupa odpowiedniego dokumentu (decretum denominationis). Dekret był tak formułowany, że kandydat występował w nim jako proszący (suplicavit nobis devotus). Po wręczeniu dekretu arcybiskup wysyłał do papieża pisemną prośbę o zatwierdzenie kandydata na biskupa pomocniczego i o przyznanie mu biskupstwa tytularnego. Równocześnie w jego imieniu rezydujący w Rzymie prokurator zwracał się z prośbą do Kongregacji konsystorza, dołączając kopię dekretu nominacyjnego. Następnym etapem był proces informacyjny, zalecony przez sobór trydencki. Proces mógł odbywać się w Rzymie, albo wobec legata papieskiego lub nuncjusza apostolskiego w Koloni. Przeniesienie procesu do Rzymu pozwalało zmniejszyć jego koszt (które Autor ilustruje konkretnymi cyframi). W przypadku Matthiasa Starcka proces informacyjny odbywał się wobec nuncjusza kolońskiego Ercole Visconti (1680—1687). Polegał na składaniu świadectw przez przynajmniej cztery osoby (testes ex officio). W procesie Matthiasa Starcka świadectwo składało aż siedem osób. Interrogatorium zawierało 13 pytań. Chociaż świadkowie znali go od wielu lat, nie umieli jednak odpowiedzieć na pytania o miejsce urodzenia, o wyznanie rodziców, o pochodzenie z legalnego małżeństwa. Odpowiedzi na te ważne pytana nuncjusz uzyskał od dodatkowych świadków, którzy pochodzili z rodzinnych stron Matthiasa Starcka. Po zebraniu świadectw i dokumentów stwierdzających przyjęcie chrztu św., odbycie studiów, przyjęcie święceń kapłańskich oraz pełnienie różnych funkcji notariusz nuncjatury przygotował „summarium”, które po podpisaniu nuncjusz Ercole Visconti wysłał do Rzymu do Kongregacji konsystorza. Trzeci etap załatwiania formalności odbywał się już w Rzymie na konsystorzu, gdzie jeden z kardynałów, reprezentujący niemieckich biskupów, przedstawiał nominata. Do czasu następnego konsystorza kardynałowie i papież mieli wyrobić sobie zdanie na tem at kandydata. Gdy kardynałowie się zgadzali, papież mianował zainteresowanego biskupem pomocniczym lub tytularnym, używając w tym celu odpowiedniej formuły. W celu skrócenia czasu oczekiwania na kolejny konsystorz można było wystąpić z prośbą o osobiste zainteresowanie się papieża danym kandydatem, co oczywiście wiązało się ze znacznym wzrostem kosztów całego procesu. Proces Matthiasa Starcka zakończył się pomyślnie i został on mianowany biskupem tytularnym Corony i biskupem pomocniczym w Moguncji dnia 2 czerwca 1681 r.
Die Begräbnisstätte Kardinals Georg Radziwiłł
Rabikauskas, Paulius (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
Wszyscy wiedzą i dziś jeszcze mogą zobaczyć, że kardynał Jerzy Radziwiłł, arcybiskup Krakowa, zmarły w Rzymie podczas Roku Świętego (21.01.1600), spoczywa w rzymskim kościele II Gesù po prawej stronie głównego ołtarza, naprzeciw ołtarza Najświętszego Serca Pana Jezusa. Słynny historyk papieży Ludwig von Pastor, w tomie poświęconym pontyfikatowi Klemensa VIII stwierdza jednak, że kardynał Radziwiłł został pogrzebany w starożytnym kościele rzymskim św. Pudencjany (S. Pudenziana), w kaplicy, w której kilka tygodni wcześniej znalazł swe miejsce spoczynku kardynał Enrico Caetani. Pastor powołuje się na źródło, którym były tzw. „Ogłoszenia” (Avvisi), przechowywane obecnie w Bibliotece Watykańskiej, w zespole rękopisów urbiniańskich (Urbin. lat.). Po krótkim opisie natury „Ogłoszeń” następuje wyjaśnienie ich zawartości w odniesieniu do kardynała Radziwiłła od czasu przyjazdu do Italii aż do jego śmierci i pogrzebu. Przybył on do Padwy 29.11.1599 r., będąc już chory na podagrę. W takim stanie zdrowia dotarł do Rzymu 18.12.1599 r. Był obecny na uroczystym otwarciu Drzwi Świętych w dniu 31.12.1599 r. W połowie stycznia stan jego zdrowia pogorszył się tak bardzo, że znalazł się w niebezpieczeństwie śmierci. Umarł w piątek, 21.01.1600 r. Z następnego dnia pochodzi „Ogłoszenie” cytowane przez Pastora. Podkreśla się w nim wielką przykrość, jaką ta śmierć sprawiła papieżowi i papieskiej kurii, przytacza się wypowiedzi na tem at jego testam entu i zapisów na rzecz pobożnych osób, w tym o 20 tys. skudów dla kościoła św. Pudencjany, w którym chciał być pogrzebany. W kilka dni później (26.01.1600) nowe „Ogłoszenie” stwierdza, że „nie sprawdziło się nic z tego, co się mówiło na temat jego testamentu”. Jeszcze później (29.01.1600) „Ogłoszenie” może już przekazać bardziej wiarygodne wiadomości. W niedzielę, 23.01.1600 r., kolegium kardynalskie odprawiło tradycyjne egzekwie, a następnego dnia odprawiono uroczysty pogrzeb w kościele II Gesù, w którym został pogrzebany. W przypisach do artykułu zostały opublikowane fragmenty „Ogłoszeń” dotyczące choroby, śmierci i pogrzebu kardynała Radziwiłła. Na końcu są dodane niektóre informacje na temat śmierci biskupa Włocławka, Hieronima Rozdrażewskiego, która miała miejsce 9.02.1600 r. Również on został pogrzebany w tym samym kościele II Gesù.
Die Symbolik des Weihnachtssternes in zwei liturgischen Kodexen aus Kleinpolen
Kliś, Zdzisław (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
W graduale trzeciej ćwierci XIII w., w Archiwum Klasztoru Klarysek w Starym Sączu w scenie Bożego Narodzenia (sygn. 1, 3, vol. I, fol. 24 v) anioł usytuowany nad inicjałem H(odie nobis) wskazuje palcem na gwiazdę widniejącą nad leżącą Marią i Dzieciątkiem w żłobie, namalowanymi wewnątrz inicjału. W dwóch XV-wiecznych mszałach: z Biblioteki Augustianów w Żaganiu (BUWr. I F 343, fol. 11 v) i w Archiwum Kapitulnym Katedry Krakowskiej (KP 2, p. 44, dawna numeracja strony fol. 15r) przy mszy św. nocnej i porannej Bożego Narodzenia (w mszale żagańskim In gaili cantu, a w mszale krakowskim In aurora), namalowane jest w inicjale popiersie Izajasza: w mszale żagańskim inicjał D(ominus dixit ad me), w mszale krakowskim inicjał L(ux fulgebit), z zapisaną banderolą w ręku (w mszale żagańskim „ysaias ppta”, w mszale krakowskim „ysayas ppheta”). Obydwie iluminacje poprzedzają miniatury z Adoracją Dzieciątka w inicjale P(uer natus est) mszy św. w dzień „ad sununam missam Introit” (I F 343, fol. 13r; KP 2, p. 47, dawna numeracja strony fol. 17r). Charakterystyczne dla krakowskiej miniatury jest, że nad popiersiem proroka znajduje się gwiazda, większa od pozostałych gwiazd widniejących na niebieskim firmamencie nieba. Wydaje się, że wczesnochrześcijańska symbolika gwiazdy-Chrystusa jako słońca i światła miała zastosowanie w polskich średniowiecznych przedstawieniach Bożego Narodzenia. Gwiazda w Graduale-Antyfonarzu sądeckim symbolizuje Chrystusa króla jako słońce, zaś miniatura w mszale krakowskim mówi o Chrystusie jako światłości świata (J 8, 12), zapowiedzianej przez Izajasza.
Ewangelia św. Mateusza (16,16-19) jako argument papieża Stefana I na rzecz prymatu rzymskiego
Śrutwa, Jan (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
During the great debate on the validity of baptism dispensed by heretics, which flared up in the Church in the second half of 3rd century, Stephen I, Roman Bishop (254—257), quoted — as the successor of Peter — the promise of primacy in St. Matthew’s Gospel, chapter 16, verses 16—19. The letters were lost but we have the response of St. Cyprian of Carthage (†258). Firmilian, Bishop of Caesarea in Cappadocia, in his answer to St. Cyprian, Epist. 75, presented a better evidence in support of Stephen’s biblical argumentation. This epistle determined the first chronological non controversial argument that the biblical reasoning for the Roman Primacy in the Church was used by the popes before the year 313.
Fundacje i darowizny kościelne królowej Jadwigi
Zawadzki, Roman Maria (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
Grzegorz Arakiełowicz SJ (1732-1798) i jego poglądy filozoficzne
Darowski, Roman (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
Historyczna prawda genealogii Jezusa Chrystusa według św. Mateusza
Szlaga, Jan (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
In Matthew’s Gospel genealogy is an introduction to Jesus’ history, therefore the title itself „book of beginnings” must be also treated as an introduction to the whole book. The genealogy given by St. Matthew presents a very interesting theological reflection on the descent of Jesus Christ. Jesus is a child of the whole human race — people who are good and evil. The source of Matthew’s genealogy is concrete historical data. However following the tendencies of his epoch Matthew made choices. He shows only those generations that he thought worth mentioning. Biblical genealogies constitute rather a literary genre than a historical or archival document although one must not exclude these values a priori. It should be firstly remembered that the authors and editors of biblical genealogies wanted to expose their theological sense more than their conformity to history, i. e. the presentation of actual continuity of generations. This applies to the two genealogies of Jesus Christ given in Matt 1:1—17 (in descending order) and in Luke 3:23b—38 (in ascending order). Matthew selected three times 14 generations from Abraham through David and the Babylonian deportation to Christ. It is a classical genealogy in form and in contents — biographical with some ethnic elements. The list of names at the beginning of Matthew’s Gospel testifies that Christ is the last link in the long chain of history of salvation. His time is the summit of messianic promises given to the nation of Israel in Abraham and David. By including two Gentile women, Rahab and Ruth, in Christ’s genealogy Matthew says that this is the history of all mankind (messianic universality) whose sin Jesus took on himself. This interpretation is also stressed by listing those fallen into disgrace as Tamar, Bathsheba, Manasseh and Amon (in Matthew’s Gospel — Amos).
Instytut księży demerytów w Liszkowie 1836-1852
Jemielity, Witold (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
The Institute of Demeritus Priests was a house of punishment and moral improvement for fallen priests from all dioceses of the Kingdom of Poland. Liszków was situated in the Augustów diocese, also called the Sejny diocese. There was a former Dominican monastery where over 20 demeritus priests found their place, some stayed for a period of time and some stayed permanently. The were sentenced for drunkenness, fire-raising, leaving priesthood, etc. Many priests did not accept their punishment and tried to escape. In order to prevent escapes the windows were barred and guards watched the place. In case of successful escapes local officers were asked to find them and bring to the house. The direct authority in the house was a superior (regens) subordinated to the bishop of the Augustów diocese and he in turn — to the government Commission for public education and personal affairs of the religious. Together they worked out the schedule of the day for demeritus priests. The priests heard Mass, said the Liturgy of the Hours, read theological books in their rooms and took an exam every month. They did not do any physical work. The government covered all the costs of running the house. The superior rendered detailed accounts which were checked at the end of the year by delegates of the bishop and the government. The demeritus priests grumbled about the meals and accommodation. There were 14 rooms in the house. Two priests lived in one room. The house in Liszków existed for 16 years, then it was moved to a former Benedictine monastery in Łysa Góra in the Radom district. The monastery in Liszków was too small for the increasing number of priests. There were problems with accommodation and the contact with the authorities was made difficult.
Języki narodowe w działalności jezuitów w Inflantach
Grzebień, Ludwik; Zaryczny, Jacek (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
After Livonia had been subordinated to Poland in 1582, the Jesuits according to the will of King Stephen Batory began recatholisation of the subordinated country. They opened their houses in Riga (1582), Dorpat (1583) and Wenden (1611). The main problem in their apostolic work was the knowledge of the vernaculars. Freeholders and townspeople spoke German and Polish, peasantry — primarily Estonian and Latvian. The unacquaintance of these languages was the main reason of the lack of Catholic clergy ready to work in this territory. The Jesuits, aiming at converting the peasantry, first of all began a profound study of Latvian and Estonian. That’s why they founded the Interpreters’ Seminary (Seminarium interpretum) in Dorpat in 1583, where they prepared necessary literature in the Baltic languages both for missionaries and people. The first catechism in Latvian Catechismus Romanus, based on the catechism of Peter Canisius, was published in Vilnius in 1585. The first Catholic writer in Latvian was Erdman Tolgsdorf (1550—1620 and in Estonian — Ambrose Völker (1547—1610) and Wilhelm Buccius (1585—1643). After the Swedish had taken the Jesuits houses in the years 1621—1626, the Jesuits opened new houses in Dyneburg (1630), Schönberg (1660), Mitawa (1670) and Qhikszta (1690), in the areas populated mainly by the Latvian. These houses supervised tens of missionary bases founded near churches in villages. Till the dissolution of the Society in 1773 the Jesuits managed to bring Catholicism to a considerable part of Latvia (mainly Latgalia) basically thruogh their good command of Latvian and its dialects. Magnificent achievements of pastoral work in Jesuits’ bases testify to the success of their ministry in the vernacular. The leading role in preparing Latvian literature was played by Jerzy Eiger (1586—1672), the author of a Polish-Latin- Latvian dictionary, a catechism, biblical and liturgical texts and songs. A Latvian dictionary, especially for missionaries, was worked out by Jan Kariger (1664—1729) and a grammar of Latvian — Grzegorz Szpungiański (1692—1733) and Henryk Meden (1673—1739). Jan Lukasiewicz (1699—1779), Michał Roth (1721—1785), Taddeus Kuczyński (1769—1856), among many others, wrote religious books for people. The main publishing centre for Latvian literature were the Jesuit printers’ in Vilnius in 1773 and then in Połock. Estonian and Latvian scholarly works printed in small number of copies and prepared primarily for missionaries were lost with time. Books of common prayers and devotions for people got worn out to a great extent and nowadays they are bibliographical rarities, real white crows.
Kapłan według Serca Jezusowego. Duchowość kapłana w pismach ascetycznych bł. J. S. Pelczara
Machniak, Jan (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
Katedra teologii pastoralnej w Uniwersytecie Jagiellońskim
Piech, Stanisław (Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II, 1995)
Kierunki działalności społecznej duchowieństwa wielkopolskiego (1891-1918)
Śmigiel, Kazimierz (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
Kodeks domowy w Liście do Kolosan (Kol 3,18–4,1)
Łach, Jan (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)
Krakowski świat lekarski u schyłku średniowiecza
Przybyszewski, Bolesław (Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, 1995)

Przeglądaj

Przeglądaj Analecta Cracoviensia, 1995, T. 27 wg Tytuł